PYTANIE: Czy przedsiębiorca wykonujący na podstawie umowy o dzieło wyroby z kamienia ma obowiązek wydawać zamawiającemu instrukcje obsługi oraz konserwacji?
Umowa o dzieło regulowana jest przepisami kodeksu cywilnego (art. 627-646 k.c.). Zgodnie z art. 627 k.c. przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła na rzecz zamawiającego za odpowiednim wynagrodzeniem. Umowa ta wykazuje pewne odmienności zależnie od statusu zamawiającego, a mianowicie od tego czy występuje on w ramach zawieranej transakcji jako przedsiębiorca (jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, osoba prawna, bądź osoba fizyczna zamawiająca usługę w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej) czy jako konsument (osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynność prawną niezwiązaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową).
W pierwszym przypadku, a zatem jeżeli zamawiającym jest przedsiębiorca, na przyjmującym zamówieniu nie ciąży żaden ustawowy obowiązek informacyjny, a zwłaszcza nie jest on zobowiązany mocą przepisów powszechnie obowiązujących do wydania instrukcji obsługi przedmiotu dzieła. W związku z tym, niewydanie instrukcji w relacji z przedsiębiorcą nie powinno rodzić żadnych negatywnych konsekwencji, ale celem zabezpieczenia interesów przyjmującego zamówienie zaleca się wydanie takiej instrukcji, o czym poniżej. Na marginesie zaznaczyć należy, że o ile profesjonaliści zawarliby umowę sprzedaży, a nie umowę o dzieło, może zaistnieć ustawowy obowiązek wydania instrukcji, gdy wymaga tego specyfika przedmiotu sprzedaży ze względu na konieczność zapewnienia kupującemu możliwości należytego korzystania z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem (art. 546 k.c.).
W drugim zaś przypadku, kiedy zamawiającym jest konsument, przepisy regulujące umowę o dzieło odsyłają do przepisów regulujących sprzedaż konsumencką (art. 5431, art. 5461, art. 548 k.c. w zw. z art. 6361 k.c.). W kontekście zadanego pytania na szczególne omówienie zasługuje obowiązek informacyjny (art. 5461 k.c.), który ciąży na przyjmującym zamówienie, zawsze wtedy kiedy zamawiający jest konsumentem, a zamawiane dzieło jest rzeczą ruchomą. W tym przypadku, przyjmujący zamówienie jest obowiązany udzielić zamawiającemu przed zawarciem umowy, jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania z rzeczy. Chodzi zatem o wszelkie informacje, które umożliwiają przeciętnemu konsumentowi prawidłowe korzystanie z rzeczy, czyli zgodne z jej właściwościami oraz przeznaczeniem.
Na szczególną uwagę zasługuje art. 5461 § 5 k.c. w zw. z 6361 k.c., który stanowi, że przyjmujący zamówienie jest obowiązany wydać zamawiającemu wraz z przedmiotem umowy o dzieło wszystkie elementy jej wyposażenia oraz sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy. W rezultacie przyjmuje się, że w braku odmiennych postanowień umownych, przyjmujący zamówienie ma obowiązek wydania instrukcji:
1) które posiada,
2) których, nie posiada, a które są niezbędne do prawidłowego i pełnego korzystania z przedmiotu dzieła (5461 § 1 k.c. w zw. z 6361 k.c.) ,
3) które są wymagane przez odrębne przepisy.
W świetle zadanego pytania szczególne kontrowersje może budzić przesłanka druga. To bowiem, czy instrukcja jest niezbędna do prawidłowego korzystania np. z kamiennego blatu ma charakter ocenny a ocena ta powinna zostać dokonana w każdym przypadku z osobna. Jeżeli bowiem blat będący przedmiotem umowy o dzieło ma mieć pewne cechy szczególne (np. w wyniku zastosowanej obróbki materiału ma być szczególnie odporny na ciepło albo w związku z użyciem nietypowego materiału powinien być konserwowany w szczególny sposób) to zasadnym wydaje się pogląd, że instrukcja jest konieczna do prawidłowego i pełnego korzystania z przedmiotu dzieła i jako taka powinna zostać wydana.
Jeżeli natomiast doszłoby do ewentualnego sporu z konsumentem, który udowodniłby przed sądem, że niewydanie instrukcji naruszyło jego prawa, to fakt ten mógłby stać się podstawą do pociągnięcia przyjmującego zamówienie do odpowiedzialności majątkowej (kontraktowej oraz deliktowej), a także przesądzać o odpowiedzialność przyjmującego zamówienie z tytułu rękojmi za wady rzeczy na podstawie art. 556 i n. k.c. w zw. z art. 638 k.c. (do uprawnień z tytułu rękojmi za wady rzeczy należą: roszczenie o naprawę rzeczy, roszczenie o obniżenie ceny, odstąpienie od umowy) oraz z odpowiedzialnością za produkt niebezpieczny (art. 4491 i n. k.c.).
Brak udzielenia informacji może być także podstawą do uchylenia się przez zamawiającego od oświadczenia woli o zawarciu umowy o dzieło (zamawiający może wskazywać, że do zawarcia umowy doszło w wyniku błędu – art. 84 k.c. bądź podstępu – art. 86 k.c., a zatem innymi słowy, że gdyby wiedział jak należy prawidłowo korzystać z przedmiotu dzieła, to nigdy by go nie zamówił). Zamawiający może także powołać się na art. 72 § 2 k.c. wskazując, że zaniechanie udzielenia informacji było zachowaniem bezprawnym i domagać się w rezultacie odszkodowania w granicach ujemnego interesu umownego.
Należy również zauważyć, że bez względu na to, czy umowa o dzieło zawierana jest z konsumentem, czy przedsiębiorcą, a także, czy przedmiot umowy o dzieło wykazuje jakiekolwiek specjalne cechy, zalecanym jest każdorazowe wydawanie instrukcji w celu ochrony przyjmującego zamówienie przed ewentualnymi roszczeniami z tytułu rękojmi za wady rzeczy. Zarówno bowiem w sporze z konsumentem jak i innym przedsiębiorcą w przedmiocie roszczeń z tytułu wady rzeczy, przyjmujący może wykazywać, że wada nie tkwiła w przedmiocie umowy o dzieło w momencie jego wydania (co uprawniałoby zamawiającego do roszczeń z tytułu rękojmi), a że została wywołana w sposób zawiniony przez zamawiającego jako konsekwencja nieprawidłowego korzystania z rzeczy będącej przedmiotem umowy o dzieło (tj. sprzecznego z instrukcją obsługi bądź konserwacji).
Kancelaria Radców Prawnych Daćków i Chwastyk Sp. P.
